रचना वाद

आंतरारास्तीया संबंधात यथार्थ वाद उदार वाद आणि रचना वाद हे तीन मोठे सिद्धांत आहेत सध्या जे काही रचना वादी विकास समाजाचा पाया जो आहे तो रचनावादी सिद्धांता मध्येच आहे रचनावाद म्हणजे मुळातच एखादा आराखडा तयार करणे आणि याचा उपयोग चित्रपटात ही मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.            विसाव्या शतकाच्या प्रारंभी रशियामध्ये उगम पावलेला एक आधुनिक कलासंप्रदाय. निसर्गसृष्टीच्या वाकोणत्याही नैसर्गिक जैव घटकाच्या आविष्काराची कल्पना पूर्णपणे अव्हेरून, केवल अमूर्ततावादी रचनेचेच ठाम समर्थन करणारी भूमिका या पंथानेमांडली. विशुद्ध, केवल आकारवादी कला व त्यातून एक प्रकारची नवी वास्तवता निर्माण करण्याची या पंथाच्या कलावंतांची आकांक्षा होती.त्यांचीप्रारंभीची निर्मिती सकृतदर्शनी यंत्रसदृश किंवा यांत्रिक उपकरणांशी साधर्म्य दर्शवणारी होती. धातू,तारा, प्लॅस्टिक, काच,‘पर्स्पेक्स’(ॲक्रिलिक प्लॅस्टिक) यांसारख्या यंत्रोद्योगांशी संबंधितसाधनसामग्रीचा, तसेच वितळजोडीसारख्या (वेल्डिंग) यांत्रिक प्रक्रियांचा वापर करून यापंथाच्या शिल्पकारांनी आपली अमूर्त, भौमितिक आकारांची ‘रचनाशिल्पे’ (कन्स्ट्रक्शन) घडवली. कझ्यीम्यीरमल्येव्ह्यिच (१८७८-१९३५) या चित्रकाराची अमूर्त भौमितिक आकारांतील अधिघनवादी(सुप्रमॅटिस्ट) चित्रे रचनावादी पंथातच गणली जातात. या संप्रदायातील प्रारंभीची मल्येव्ह्यिचआणि टॅटलीन यांची निर्मितीवास्तुकल्पांचा आभास निर्माण करणारी होती. या पंथाच्याशिल्पकारांची रचनाशिल्पे व वास्तुकारांच्या वास्तुरचना यांत एक घनिष्ठ जवळीक दिसून येते.त्यांत फरक इतकाच की, शिल्पकाराच्या रचना प्रत्यक्ष वास्तुरूपात साकार होण्याच्या-म्हणजेचव्यावहारिक उपयोजनाच्याबंधनात जखडलेल्या नसल्याने त्या सौंदर्यदृष्ट्या अधिक विशुद्धरूपात अवतरू शकतात. पुढे ⇨अँटवान प्येव्हस्‌न्यर (१८८६-१९६२) व त्याचा बंधू ⇨नायूम गाब(१८९० -   ) हे चित्र-शिल्पकार त्यांच्या मॉस्कोमधील वास्तव्यात (१९१७) या पंथात सामील झाले.           १९२० नंतर राजकीय कारणास्तव रशियामध्ये यापंथाचा प्रभाव ओसरला व त्याचे दोन गटांत विभाजन झाले : पहिल्या गटातील टॅटलीन, रोट्चिंको आणि त्यांच्या अनुयायांनी कनिष्ठ व व्यवहारोपयोगीकलाप्रकारांकडे आपला मोहरा वळवला. त्यांनी औद्योगिक आकृतिबंध, फर्निचरप्रकार, वास्तुकला, चित्रपट, रंगभूमी, मुद्रणकला, भित्तिपत्रे आदीप्रकारांत निर्मिती केली. दुसरा गट गाब व प्येव्हस्न्यर यांच्या नेतृत्वाखाली स्थापन झाला. १९२० मध्ये रचनावादी पंथाच्या भव्य प्रदर्शनाच्या सुमारासत्यांनी आपला ‘वास्तववादी’ जाहीरनामा प्रसिद्ध केला. त्यात आधीच्या रचनावाद्यांच्या कलेतील व्यावहारिक उद्दिष्टांवर त्यांनी टीका केली व विशुद्ध कलेचापाठपुरावा केला. कलेमध्ये केवळ घनत्वाची (व्हॉल्यूम) नव्हे, तर अवकाशातील गतीची संकल्पना महत्त्वाची असल्याचे प्रतिपादन त्यांनी केले. कालाचेयथार्थ रूप कलेमध्ये प्रकट करण्यासाठी, गतिशील घटकांचा आविष्कार कशा प्रकारे व्हावा, हे दर्शवण्यासाठी नायूम गाबने शुद्धगतिकी (कायनेटिक)शिल्पांची निर्मिती केली. गाब व प्येव्हस्न्यर यांनी १९२२ मध्ये रशिया सोडला. नंतर त्यांच्या प्रभावामुळे पश्चिम यूरोपमध्ये रचनावादाचा शिरकाव झाला.  दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या काळात अनेक शिल्पकारांनी कमीअधिक प्रमाणातरचनावादाचा स्वीकार केला. या प्रणालीतील सर्वांत प्रभावी अमेरिकन शिल्पकार म्हणजे ⇨अलेक्झांडर कॉल्डर (१८९८   ) आणि रिचर्ड लिपोल्ड.कॉल्डरची अमूर्त स्थिरशिल्पे व चलशिल्पे (मोबाइल्स) या संदर्भात उल्लेखनीय आहेत. तसेच लिपोल्डची सूर्य व चंद्र शिल्पे प्रभावी आहेत. हा सिद्धांत शिक्षणासाठी अत्यंत उपयुक्त असा मानला जातो आणि या साठी शिक्षण संस्था ही कार्यरत आहेत.